ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΚΟΥΤΣΗ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
Στην εφηβεία και στα χρόνια των σπουδών η εικόνα του «επαγγελματικού εαυτού» αναπτύσσεται μέσα από τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό, την έρευνα των δυνατοτήτων, τη λήψη πληροφοριών για το επάγγελμα, αλλά και μέσα από τη φαντασία, καθώς προβάλλει κανείς τον εαυτό του στο ρόλο του γιατρού, του δασκάλου κτλ. Αυτή η διεργασία είναι ουσιαστική για την ανάπτυξη και τη συνειδητοποίηση της επαγγελματικής ταυτότητας, αλλά συχνά δεν είναι αποτελεσματική αφού η πραγματικότητα και η ανεργία φέρουν τη ματαίωση.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας τα μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας παρουσιάζονται στις ηλικίες έως 29 ετών. Στις μέρες μας η ανεργία δεν αποτελεί μία θεωρητική απειλή για τον νέο, αλλά είναι πραγματικότητα.
Η συνεχώς αυξανόμενη ανεργία οδηγεί ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού στη φτώχεια, και σε κάποιες περιπτώσεις στον κοινωνικό αποκλεισμό. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι στην Έλλαδα, ενώ η ανεργία συνεχώς αυξάνεται, οι νέοι δεν βιώνουν τόσο έντονο το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού σε σχέση με του υπόλοιπους άνεργους Ευρωπαίους, καθώς οι Έλληνες συνεχίζουν να υποστηρίζονται οικονομικά από τις οικογένειές τους, παραμένοντας σε ένα καθεστώς εξάρτησης από αυτές. Έρευνες ωστόσο δείχνουν ότι η ψυχολογική διάθεση, η υγεία, η αισιοδοξία, η προσλαμβανόμενη κοινωνική υποστήριξη και τα επίπεδα κινητοποίησης συνδέονται με την ανεργία.
Το γεγονός ότι στη χώρα μας, όπως στις περισσότερες χώρες της Νότιας Ευρώπης οι νέοι παραμένουν στο πατρικό σπίτι ή συνεχίζουν να καλύπτουν τις ανάγκες τους με χρήματα των γονιών, εμποδίζει τις διαδικασίες αυτονόμησης, καθώς δύσκολα μπορεί να αποφύγει κανείς την εμπλοκή των γονέων στη ζωή του. Στην περίπτωση αυτή, παραμένει κανείς σε ένα στάδιο «παρατεταμένης εφηβείας», η οποία τον προστατεύει μεν από τον κοινωνικό αποκλεισμό που μπορεί να δημιουργήσει η ανεργία, τον εμποδίζει όμως να ανεξαρτητοποιηθεί συναισθηματικά και να αναλάβει την ευθύνη της ζωής του σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο. Αναμφίβολα η οικονομική ανεξαρτητοποίηση δεν επιφέρει πάντα και τη συναισθηματική. Ωστόσο είναι αυτή που βοηθάει να συνειδητοποιήσει κανείς ότι «οι γονείς τελείωσαν» και να αρχίσει να παίρνει αποφάσεις ο ίδιος για τη ζωή του.
Πώς όμως μπορεί να το πετύχει αυτό κανείς σε μία περιορισμένη αγορά εργασίας;
Σαφώς και ζούμε σε δύσκολους καιρούς. Σε ευνομούμενους καιρούς ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός συνδυάζεται με τις επαγγελματικές ευκαιρίες. Στην εποχή μας όμως η δυνατότητα αυτή δεν δίνεται και στην περίπτωση αυτή, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη δυσφορία που αισθάνεται ο νέος άνεργος. Μεγαλώνουμε με την αντίληψη πως μπορούμε να ασκήσουμε με τις πράξεις μας κάποιο έλεγχο σε αυτά που συμβαίνουν, και αυτό είναι το μόνο που σε κανονικές συνθήκες ενισχύει τα αισθήματα της αυτοεκτίμησης, και αποτελεί «αντίδοτο» ενάντια στην κατάθλιψη. Σπουδάζουμε για να θωρακιστούμε καλύτερα, και να μπορούμε να ασκούμε μεγαλύτερο έλεγχο στις συνθήκες της ζωής. Όταν όμως δεν δίνεται η δυνατότητα να δοκιμαστεί κανείς σε πραγματικές συνθήκες εργασίας, τότε ο θυμός είναι το πρώτο συναίσθημα που προκύπτει. Ο θυμός αυτός εύστοχα μπορεί να εκφραστεί σε συνειδητό επίπεδο και πολιτικά, με πολιτική κινητοποίηση και διαμαρτυρία, καθώς η ανεργία είναι ένα θέμα με διαστάσεις πολιτικές. Ο θυμός αυτός είναι υγιής και σεβαστός και χρειάζεται χώρο για να εκφραστεί εύστοχα. Το ζήτημα της ανεργίας όμως δεν τελειώνει εκεί.
Μετά τον θυμό και τη διαμαρτυρία, τι;
Πριν φτάσει κανείς στο σημείο να πιστεύει πως είναι ανήμπορος να παρέμβει στις συνθήκες, και πως τα γεγονότα της ζωής συμβαίνουν ανεξάρτητα από τις δικές του πράξεις, πρέπει να σκεφτεί πώς μπορεί να επιδιώξει τις ευκαιρίες. Οι ευκαιρίες δεν παρουσιάζονται, τις δημιουργούμε και τις αξιοποιούμε.
Στις σημερινές συνθήκες, η γνώση και τα τυπικά προσόντα (πτυχίο, γλώσσες κτλ) σε πολλές περιπτώσεις είναι αναγκαία, αλλά όχι επαρκή για να εργαστεί κανείς. Η εξυπνη αντίδραση θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι ο θυμός που συνδυάζεται με εφευρετικότητα, και όχι με κατάθλιψη. Ο θυμός προηγείται της κατάθλιψης και μπορεί κανείς να την αποφύγει όταν μπορεί να μετουσιώνει τον θυμό του σε στάση και πράξη δημιουργική και υπεύθυνη, προσαρμοσμένη στις συνθήκες.
Η κοινωνία μας αναπτύσσει στα μέλη της μία συμπεριφορά και νοοτροπία παιδιού. Η εφευρετικότητα δεν υποστηρίζεται και η τυπική ενηλικίωση δεν συνοδεύεται από την συνειδητοποίηση της ανάληψης των ευθυνών της ζωής. Δεν είναι οι νέοι που άλλαξαν, είναι ο τρόπος με τον οποίο τους αντιμετωπίζουμε. Οι νέοι θέλουν να έχουν μία στάση υπεύθυνη, αλλά το έδαφος για να την στηρίξουν απουσιάζει.
Η κατάσταση της ανεργίας σαφώς και είναι μία δύκολη περίοδος, που μπορεί να φέρει πολύ στρες. Είναι όμως μία ευκαιρία να αναρωτηθεί κανείς για το μέλλον του και το πώς θέλει να ζήσει τη ζωή του. Από μόνη της η ανεργία δεν είναι αρκετή για να νιώσει κανείς χαμηλή αυτοεκτίμηση και ελλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό του. Ανάξιος και απομονωμένος αισθανέται όταν παγιδεύεται και παγώνει σε μία στάση ότι οι άλλοι αποφασίζουν για αυτόν. Τον επαγγελματικό σχεδιασμό πρέπει να τον παίρνει κανείς στα χέρια του δείχνοντας φαντασία για να βρει αυτό που του ταιριάζει, αλλά και χωρίς να διστάζει να απευθύνεται σε πρόσωπα και υπηρεσίες που υπάρχουν και μπορούν να βοηθήσουν.
Η ανεργία από μόνη της σημαίνει ένα πένθος. Μπορεί όμως κανείς να πενθεί δημιουργικά και υπεύθυνα, και να θυμάται πως η επιτυχία η επαγγελματική, η ικανοποίηση η προσωπική και η ευτυχία δεν ταυτίζονται με την την άσκηση ενός συγκεκριμένου επαγγέλματος, αλλά με το να ανοίγουμε δρόμους στη ζωή.
Σημασία έχει να είναι κανείς ευέλικτος και ευπροσάρμοστος. Όχι να συνηθίζει σε μία βαλτώδη κατάσταση επωφελούμενος δευτερογενώς, αλλά να προσαρμόζεται στις συνθήκες, λειτουργώντας εφευρετικά και βρίσκοντας εναλλακτικές λύσεις για να διοχετεύει τη δημιουργικότητα του, να είναι παραγωγικός, και να καλύπτει τις βιοποριστικές του ανάγκες, για να ζει ανεξάρτητα και με αξιοπρέπεια.
Ακόμα, στην περίπτωση που ξεκινάει κανείς σε μία κακοπληρωμένη δουλειά και όχι στο αντικείμενο που θέλει, μπορεί να σκέφτεται χωρίς ενοχές πως κάνει ένα βήμα και μία τιμημένη προσπάθεια, και πως θα κερδίσει ό,τι καλύτερο μπορεί από αυτή την εμπειρία, διατηρώντας την επιθυμία του να κάνει αυτό που θέλει και στοχεύοντας με μεθοδικότητα, επιμονή και υπομονή να προχωρίσει επαγγελματικά. Είναι προτιμότερο το να δοκιμαστεί κανείς σε μία εργασία, ακόμα και αν δεν είναι στο αντικείμενο του, παρά να παγιδεύεται σε μία παγειωμένη στάση που τον εμποδίζει να αυτονομηθεί.
Η ευελιξία, η εφευρετικότητα και η προσαρμοστικότητα είναι τα στοιχεία εκείνα που συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη και τη συνειδητοποίηση μίας ταυτότητας ενήλικα.
Σαφώς υπάρχει τίμημα στην προσπάθεια αυτή. Στην πορεία του χρόνου όμως, τέτοιες εμπειρίες αποδείκνύονται πολύτιμες. Όταν δοκιμάζεται κανείς σε καταστάσεις δύσκολες, μπορεί να μάθει να τις εκτιμάει, και να αντιλαμβάνεται τη ζωή πιο σφαιρικά, πέρα από τις κοινωνικές νόρμες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ντολτό Φ., Ντολτό-Τόλιτς Κ. (1993), Έφηβοι – Προβλήματα και Ανησυχίες, εκδ. Πατάκη.
2. Erikson E.H. (1968), Youth, Identity and Crisis, New York, Norton.
3. Herbert M. (1999), Ψυχολογικά προβλήματα της εφηβικής ηλικίας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα.
4. National Statistical Service of Greece (2008), Press Release, Labour Force Survey, 4th quarter 2007, Peiraeus, March 19, 2008.
5. Eurostat (2007), Young Europeans through statistics, Youth Summit in Rome, March 24-25, 2007
6. Paugam S. (1996) A new Social Contract?Poverty and Social Exclusion: a sociological view. EUI Working Papers, European University Instituteno 96/37.
7. Kieselbach T. (2003), Long-Term Unemployment among Young People: The Risk of Social Exclusion, American Journal of Community Psychology, 32 (½), 69-76.
8. Sokou K., Bayetakou D., Bada E. (2002), National Report Greece, Innovative Institutional Responses to Youth Unemployment and Social Exclusion. In Kieselbach T., Youth Unemployment and Social Exclusion in Six Countries of the EU:Dimensions, Subjective Experiences, and Institutional responses in Six Countries of the EU., Project supported by the European Commission - DG Research in the 4th Framework Programme under the Targeted Socio-Economic Research Programme (TSER).
9. Cassidy T., Wright L. (2008), Graduate Employment status and health: a longitudinal analysis of the transition from student, Social Psychology of Education, 11 (2), 181-191.
10. Cassidy T. (1994), The psychological health of employed and unemployed recent graduates as a function of their cognitive appraisal and coping mechanisms. Counselling Psychology Quarterly, 9 (3), 261-279.
11. Schwefel D., Svensson P.G., Zollner H. (1987), Unemployment, Social Vulnerability and Health in Europe, Springer- Verlag.
12. Pritchard C. (1992), Is there a Link between Suicide in Young Men and Unemployment? A Comparison of the UK with Other European Community Countries, British Journal of Psychiatry, 160, 750-756.
13. Kieselbach T. (2000), Long-term Unemployment among Young People in Europe, A Qualitative Study for Psychology of Work, Unemployment and Health. EU- Workshop on Unemployment, Work and Welfare, European Commission (DG Research), Brussels, 9-11 November, 2000.
14. Ζερβής Χ.(2001), Η Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα, εκδ. Ηλεκτρονικές Τέχνες.
15. Carter B., McGoldrick M. (1989), The Changing Family Life Cycle, Allyn and Bacon
16. Levinson D.J. (1978), The Seasons of a man’s life, New York, Ballantine Books.
